Баланың өсуі мен даму кезеңіндегі дәрумендердің маңыздылығы

Баланың өсуі мен даму кезеңіндегі дәрумендердің маңыздылығы

1-тарау: Витаминдердің негіздері және олардың баланың денедегі рөлі

Витаминдер – бұл органикалық қосылыстар, дененің қалыпты жұмыс істеуі үшін аз мөлшерде қажет. Макронутриенттерден айырмашылығы (ақуыздар, майлар және көмірсулар), дәрумендер энергия көзі болып табылмайды және дене тіндерін салбайды. Алайда, олар метаболикалық процестерде, өсу, дамуда, иммундық жүйені сақтауда және әртүрлі аурулардың алдын алуда шешуші рөл атқарады. Адам ағзасы көптеген дәрумендерді өз бетінше синтездей алмайды, сондықтан оларды тамақ немесе арнайы қоспалардан алу керек.

Ерігішке байланысты дәрумендер екі негізгі топқа бөлінеді:

• Майланған дәрумендер: A, D, E және K. Бұл дәрумендер майлар мен майларда ериді және денеде жиналуы мүмкін. Майлы дәрумендердің артық дозалануы улы болуы мүмкін.

• Су-ақталы дәрумендер: В тобының дәрумендері (B1, B2, B3, B6, B6, B7, B7, B7, B7, B12) және С дәрумені. Бұл дәрумендер суда ериді және денеде көп мөлшерде жиналмайды, өйткені асып кету зәрде шығарылады. Сондықтан, суға байланысты дәрумендер үнемі тұтынылуы керек.

1.1 Витаминдік әрекет механизмдері

Витаминдер әр түрлі ферментативті реакциялардағы валюталар немесе кофакторлар ретінде әрекет етеді. Ферменттер – ағзадағы химиялық реакцияларды тездететін биологиялық катализаторлар. Керемет және кофакторлар Анықтамалық ферменттер субстраттармен және катализге реакциялармен байланысуға көмектеседі.

• Мысалы, В1 дәрумені (тиамин) – жасуша энергиясын қамтамасыз ететін көмірсулар алмасуының үйлесімі.
• В2 дәрумені (Рибофлавин) энергия өндірісі үшін қажетті редокс реакцияларына қатысады.
• С дәрумені – антиоксидант және терінің, сүйектердің және қан тамырларының денсаулығына қажет коллаген синтезіне қатысады.

Витаминдердің жетіспеушілігі ферментативті реакциялардың бұзылуына әкелуі мүмкін және нәтижесінде метаболикалық бұзылулармен, өсу мен дамумен байланысты әртүрлі ауруларға әкелуі мүмкін.

1.2 Бала кезіндегі дәрумендер үшін қажеттіліктер

Бала кезіндегі дәрумендердің қажеттіліктері ересектердің қажеттіліктерінен айтарлықтай ерекшеленеді. Белсенді өсу мен даму кезеңінде балаларға оңтайлы денсаулықты сақтау үшін витаминдер көбірек қажет. Нақты қажеттіліктер жасына, жынысына, денсаулық жағдайына және басқа да факторларға байланысты. Күнделікті дәрумендерге арналған ұсыныстарды (RDA) Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДСҰ) және ұлттық денсаулық сақтау ұйымдары сияқты түрлі денсаулық сақтау ұйымдары ұсынады.

1.3 Витаминдердің ассимиляциясына әсер ететін факторлар

Витаминдер әртүрлі факторлардың игерісіне әсер етуі мүмкін:

• Асқазан-ішек жолдарының денсаулығының жағдайы: Ішек аурулары, мысалы, целиак ауруы немесе Крон ауруы, дәрумендердің сіңуін бұзуы мүмкін.
• Дәрі-дәрмектер: Кейбір препараттар дәрумендердің сіңуіне әсер етуі мүмкін. Мысалы, антибиотиктер кейбір дәрумендерді синтездеуге көмектесетін ішектің пайдалы бактерияларын бұза алады.
• Витаминдер мен минералдардың өзара әрекеті: Кейбір дәрумендер мен минералдар ассимиляция үшін бәсекелесе алады. Мысалы, мырыштың асып кетуі мыс сіңірілуіне кедергі келтіруі мүмкін.
• Тағамдарды өңдеу: Пісіру әдістері дәрумендердің құрамына әсер етуі мүмкін. Мысалы, ұзаққа созылған қайнау су-айды дәрумендерді жоя алады.
• Жасы: Жасы өткен сайын дененің дәрумендер сіңірілуі төмендей алады.

2-тарау. Майлы дәрумендер және олардың балалар үшін маңызы

Май-еріткіш дәрумендер (A, D, E және K) балалардың денсаулығы мен дамуында шешуші рөл атқарады. Олар көру, сүйек өсуі, иммундық функция және қанның коагуляциясы үшін қажет.

2.1 А дәрумені (ретинол)

А дәрумені келесі үшін қажет:

• Көрініс: А дәрумені түнгі көру үшін қажетті фотодонсиннің қалыптасуына, фотосезенциалды пигмент қалыптастыруға қатысады. А дәрумені жетіспеушілігі «тауықтың соқырлығы» (Никталопия) және ауыр жағдайларда, қайтымсыз соқырлыққа (XerophTalmia) әкелуі мүмкін.
• Өсім мен даму: А дәрумені жасушалар мен тіндердің өсуіне қатысады. А дәрумені жетіспеушілігі балалардың өсуі мен дамуын бәсеңдетуі мүмкін.
• Иммундық функция: А дәрумені инфекциядан қорғайтын иммундық жүйенің қалыпты қызметін қолдайды. А дәрумені жетіспеушілігі жұқпалы ауруларға, әсіресе тыныс алу инфекцияларына және диареяға бейімділікті арттырады.
• Терінің және шырышты қабаттардың денсаулығы: А дәрумені инфекцияға қарсы тосқауыл болып табылатын терінің және шырышты қабаттардың денсаулығын сақтау үшін қажет.

А дәрумені көздері:

• Жануарлардың өнімдері: Бауыр, жұмыртқаның сарысы, сүт өнімдері.
• Өсімдік өнімдері (провитамин A – Beta -carotene): Сәбіз, асқабақ, тәтті картоп, шпинат, брокколи, өрік.

А дәрумені:

А дәрумені жетіспеушілігі:

• Куринаның соқырлығы (Никаталопия)
• Xerophthalmia (қабықтың құрғауы)
• Өсуді тежеу
• Инфекцияларға сезімталдық
• Құрғақ тері

А дәрумені дозалануы:

А дәруменінің артық дозалануы улы болуы мүмкін және әкелуі мүмкін:

• Жүрек айну, құсу
• Бас ауру
• Бас айналу
• Тітіркену
• Сүйек ауруы және буындар
• Шаштың жоғалуы
• Бауырдың зақымдануы

2.2 D дәрумені (кальцерол)

D дәрумені келесі үшін қажет:

• Кальций мен фосфордың ассимиляциясы: Д дәрумені сүйектер мен тістердің денсаулығы үшін қажетті ішектегі кальций мен фосфор сіңіруге көмектеседі.
• Сүйектің өсуі және нығайту: D дәрумені сүйектердің өсуіне және нығайтылуында шешуші рөл атқарады. D дәрумені жетіспеушілігі балалардағы рахитке және ересектердегі остеоминацияға әкелуі мүмкін.
• Иммундық функция: D дәрумені иммундық жүйенің қалыпты қызметін қолдайды.
• Жасушалық өсуді реттеу: D дәрумені жасушалық өсу мен саралауды реттеуге қатысады.

Д витаминінің көздері:

• Күн сәулесі: Дене D дәрумені күн сәулесінің әсерінен синтездеуі мүмкін.
• Жануарлардың өнімдері: Батыл балық (лосось, тунец, скумбрия), жұмыртқаның сарысы, бауыр, бауыр, бауыр, сүт өнімдері Д дәруменімен байытылған.
• Витаминдік D қоспалары: D дәрумені қоспалар түрінде қабылдауға болады.

Д витаминінің жетіспеушілігі:

D дәрумені D тапшылығы:

• Рачита (балаларда) – сүйек деформациясы, өсуді тежеу, бұлшықет әлсіздігі.
• Остеомлация (ересектерде) – сүйектерді жұмсарту, сүйектер мен бұлшықеттердегі ауырсыну.
• Инфекцияларға сезімталдық
• Бұлшықет әлсіздігі

Д витаминінің дозалануы:

D дәруменінің артық дозалануы:

• Жүрек айну, құсу
• Тәбеттің жоғалуы
• Әлсіз жақтары
• Жиі зәр шығару
• Қандағы кальций деңгейін жоғарылату (гиперкальцемия), бұл жұмсақ тіндер мен бүйректердің зақымдалуына әкелуі мүмкін.

2.3 Е дәрумені (токоферол)

Е дәрумені қажет:

• Антиоксидантты қорғау: Е дәрумені – бұл жасушаларды бос радикалдардың зақымдануынан қорғайтын күшті антиоксидант.
• Иммундық функция: Е дәрумені иммундық жүйенің қалыпты функциясын қолдайды.
• Тері денсаулығы: Е дәрумені терінің денсаулығына ықпал етеді, оны ультракүлгін сәулеленудің зақымдануынан қорғайды.
• Эритроциттердің пайда болуы: Е дәрумені эритроциттердің қалыптасуына қатысады.

Е дәруменінің көздері:

• Өсімдік майлары: Күнбағыс, соя, жүгері, зәйтүн майы.
• Жаңғақтар мен тұқымдар: Бадам, жаңғақ, күнбағыс тұқымдары.
• Жасыл парақ көкөністер: Шпинат, брокколи.
• Бидай эмбриондары:

Е дәрумені e:

Е дәрумені жетіспеушілігі сирек кездеседі, бірақ оған әкелуі мүмкін:

• Жүйке жүйесінің зақымдануы (неврологиялық мәселелер)
• Бұлшықет әлсіздігі
• Анемия
• Иммундық жүйені әлсірету

Е дәруменінің дозалануы:

Е дәрумені дозаланғанда сирек кездеседі, бірақ мыналарға әкелуі мүмкін:

• Қанның коагуляциясын бұзу
• Қан кету қаупі

2.4 vitamin k (феллокхинон)

К витамині:

• Қанның коагуляциясы: К дәрумені Қанның коагуляциясында шешуші рөл атқарады. Бұл бірнеше қан коагуляция факторларын синтездеу үшін қажет.
• Сүйек денсаулығы: С дәрумені сүйек денсаулығында рөл атқара алады.

К витаминінің көздері:

• Жасыл парақ көкөністер: Шпинат, қырыққабат, брокколи.
• Кейбір өсімдік майлары: Соя майы, рапс майы.
• Ішектің бактериялары: Витаминді ішектегі бактериялармен синтездеуге болады.

Кументтің жетіспеушілігі:

К витаминінің жетіспеушілігі мыналарға әкелуі мүмкін:

• Қанның коагуляциясын бұзу
• Қан кету қаупі

Жаңа туылған нәрестелер, әсіресе К витаминінің жетіспеушілігі қаупі бар, өйткені олар k дәрумені төмен, өйткені олар k дәрумені бар резервтермен және олардың ішектерінде К дәрумені синтездейді, сондықтан К дәрумені көбінесе туылғаннан кейін бірден енгізіледі.

К витаминінің дозалануы:

К витаминінің артық дозасы сирек кездеседі және әдетте жанама әсерлер тудырмайды.

3-тарау: Су – суға байланысты дәрумендер және олардың балалар үшін маңызы

Су-жылды дәрумендер (В тобының витаминдері) Энергия алмасуында, жүйке жүйесінің жұмысында және иммундық жүйенің жұмысында маңызды рөл атқарады. Олар денеде көп мөлшерде жиналмайды және оны үнемі тұтыну керек.

3.1 В дәрумені

В дәрумендер энергияның метаболизмінде, жүйке жүйесінің функциясында және қызыл қан жасушаларының пайда болуында маңызды рөл атқарады. В тобының сегіз түрлі дәрумендері бар, олардың әрқайсысы өзінің ерекше функциясын орындайды.

3.1.1 В1 дәрумені (Tiamin)

В1 дәрумені қажет:

• Көмірсулар метаболизмі: В1 дәрумені жасуша энергиясын беретін көмірсулар алмасуымен айналысады.
• Жүйке жүйесінің функциялары: В1 дәрумені жүйке жүйесінің қалыпты функциясы үшін маңызды.

В1 дәрумені көздері:

• Тұтас астық өнімдері: Қоңыр күріш, сұлы, бүтін нан.
• Бұршақ дақылдары: Бұршақ, бұршақ, жасымық.
• Шошқа еті:
• Жаңғақтар мен тұқымдар:

В1 дәрумені:

В1 дәрумені жетіспеушілігі мыналарға әкелуі мүмкін:

• Бери-жерлеу (ересектерде) – жүйке жүйесінің, жүрек пен бұлшықеттердің жұмысын бұзу.
• Верниктің энцефалопатиясы (ересектерде) – В1 дәрумені жетіспеушілігімен байланысты мидың функциясының бұзылуы.

Балаларда В1 дәрумені жетіспеушілігі:

• Кешіктірілген даму
• Тітіркену
• Тәбеттің жоғалуы
• Құсу

3.1.2 В2 дәрумені (рибофлавин)

В2 дәрумені келесі үшін қажет:

• Энергия алмасуы: В2 дәрумені энергия өндірісі үшін қажетті Redox реакцияларына қатысады.
• Терінің және шырышты қабаттардың денсаулығы: В2 дәрумені терінің және шырышты қабықтардың денсаулығы үшін маңызды.
• Көрініс: В2 дәрумені көруде рөл атқара алады.

В2 дәрумені көздері:

• Сүт өнімдері: Молоко, йогурт, ірімшік.
• Жұмыртқалар:
• Ет:
• Жасыл парақ көкөністер: Шпинат, брокколи.
• Байытылған дәнді дақылдар:

В2 дәрумені жетіспеушілігі:

В2 дәрумені жетіспеушілігі мыналарға әкелуі мүмкін:

• Ауыз және ернінің шырышты қабаттарының қабынуы (Heit, глоссит)
• Дерматит
• Сезім
• Анемия

3.1.3 В3 дәрумені (ниацин)

В3 дәрумені:

• Энергия алмасуы: В3 дәрумені көмірсулар, майлар мен ақуыздардың метаболизміне қатысады.
• Жүйке жүйесінің функциялары: В3 дәрумені жүйке жүйесінің қалыпты қызметі үшін маңызды.
• Тері денсаулығы: В3 дәрумені терінің денсаулығына ықпал етеді.

В3 дәрумені көздері:

• Ет:
• Балық:
• Құс:
• Жаңғақтар:
• Тұтас астық өнімдері:
• Бұршақ дақылдары:

В3 дәрумені жетіспеушілігі:

В3 дәрумені жетіспеушілігі мыналарға әкелуі мүмкін:

• Пеллагра (ересектерде) – дерматит, диарея, деменция.

Балаларда В3 дәрумені жетіспеушілігі мыналарға әкелуі мүмкін:

• Тітіркену
• Тәбеттің жоғалуы
• Дерматит

3.1.4 В5 дәрумені (пантотен қышқылы)

В5 дәрумені келесі үшін қажет:

• Энергия алмасуы: В5 дәрумені көмірсулар, майлар мен ақуыздардың метаболизміне қатысады.
• Гормонды синтез: В5 дәрумені кейбір гормондарды синтездеу үшін қажет.

В5 дәрумені көздері:

В5 дәрумені азық-түлік өнімдерінде кең таралған, сондықтан оның жетіспеушілігі сирек кездеседі.

• Ет:
• Жұмыртқалар:
• Сүт:
• Көкөністер:
• Астық:

3.1.5 В6 дәрумені (пиридоксин)

В6 дәрумені қажет:

• Ақуыз метаболизмі: В6 дәрумені ақуыздар метаболизміне, амин қышқылдары мен нейротрансмиттерлерге қатысады.
• Эритроциттердің пайда болуы: В6 дәрумені қызыл қан клеткаларын қалыптастыру үшін қажет.
• Иммундық жүйенің функциялары: В6 дәрумені иммундық жүйенің қалыпты қызметін қолдайды.

В6 дәрумені көздері:

• Ет:
• Балық:
• Құс:
• Бұршақ дақылдары:
• Жаңғақтар:
• Тұтас астық өнімдері:
• Жемістер мен көкөністер: Банан, авокадо, картоп.

В6 дәрумені жетіспеушілігі:

В6 дәрумені жетіспеушілігі мыналарға әкелуі мүмкін:

• Анемия
• Дерматит
• Депрессия
• Конвульсиялар

3.1.6 В7 дәрумені (биотин)

В7 дәрумені келесі үшін қажет:

• Майлар, көмірсулар мен ақуыздар метаболизмі: В7 дәрумені майлар, көмірсулар мен ақуыздар метаболизміне қатысады.
• Шаш пен тырнақтың денсаулығы: В7 дәрумені шаш пен тырнақтың денсаулығында рөл атқара алады.

В7 дәруменінің көздері:

В7 дәрумені азық-түлік өнімдерінде кең таралған, сондықтан оның жетіспеушілігі сирек кездеседі.

• Жұмыртқалар:
• Бауыр:
• Жаңғақтар:
• Тұқымдар:
• Ашытқы:
• Ішектің бактериялары: В7 дәрумені ішектегі бактериялармен синтездеуге болады.

3.1.7 В9 дәрумені (фолий қышқылы)

В9 дәрумені келесі үшін қажет:

• ДНҚ және РНҚ синтезі: В9 дәрумені жасушалардың өсуі мен бөлінуі үшін қажет ДНҚ және РНҚ синтезіне қатысады.
• Эритроциттердің пайда болуы: В9 дәрумені қызыл қан жасушаларын қалыптастыру үшін қажет.
• Ұрықта жүйке түтігінің ақауларының алдын-алу: Фолий қышқылы Жүктілік кезінде фолий қышқылын алу көбінесе нерв түтігіндегі феткадағы ақаулар қаупін азайтады (мысалы, Spina Bifida).

В9 дәрумені көздері:

• Жасыл парақ көкөністер: Шпинат, салат Ромен, спаржа, брокколи.
• Бұршақ дақылдары: Жасылдар, бұршақ, бұршақ.
• Байытылған дәнді дақылдар:
• Бауыр:

В9 дәрумені жетіспеушілігі:

В9 дәрумені жетіспеушілігі мыналарға әкелуі мүмкін:

• Мегалобластикалық анемия
• Фетусдағы жүйке түтігінің ақаулары (егер жетіспеушілік жүктілік кезінде пайда болса)
• Өсуді тежеу

3.1.8 В12 дәрумені (кобаламин)

В12 дәрумені қажет:

• Эритроциттердің пайда болуы: В12 дәрумені қызыл қан жасушаларын қалыптастыру үшін қажет.
• Жүйке жүйесінің функциялары: В12 дәрумені жүйке жүйесінің қалыпты қызметі үшін маңызды.
• ДНҚ синтезі: В12 дәрумені ДНҚ синтезіне қатысады.

В12 дәрумені көздері:

В12 дәрумені тек жануарлардан жасалған бұйымдарда болады.

• Ет:
• Балық:
• Құс:
• Жұмыртқалар:
• Сүт өнімдері:

Жетіспеушіліктер түріндегі В12 дәрумені қоспалар түрінде немесе байытылған өнімдерді пайдаланбаңыз.

В12 дәрумені жетіспеушілігі:

В12 дәрумені жетіспеушілігі мыналарға әкелуі мүмкін:

• Қатты анемия
• Неврологиялық проблемалар (жеу, аяқ-қолдардағы қышу, әлсіздік, құнсызданған үйлестіру, деменция)
• Өсуді тежеу

3.2 С дәрумені (аскорбин қышқылы)

С дәрумені қажет:

• Антиоксидантты қорғау: С дәрумені – бұл жасушаларды бос радикалдарға зақымданудан қорғайтын күшті антиоксидант.
• Коллаген синтезі: С дәрумені терінің, сүйектердің, шеміршек, тістер мен қан тамырларының денсаулығына қажет коллаген, ақуыз синтезі үшін қажет.
• Темір ассимиляциясы: С дәрумені С дәрумені темір тағамдардан темірдің сіңуін жақсартады.
• Иммундық жүйенің функциялары: С дәрумені инфекциялардан қорғайтын иммундық жүйенің қалыпты қызметін қолдайды.
• Жараларды емдеу: С дәрумені жаралардың сауығуымен байланысты.

С дәруменінің көздері:

• Жемістер: Цитрус жемістері (апельсин, лимон, грейпфруттар), киви, құлпынай, қара қарақат, қауын.
• Көкөністер: Бұрыш (әсіресе қызыл және сары), брокколи, брюссель қырыққабат, картоп.

С дәрумені жетіспеушілігі:

С дәрумені жетіспеушілігі:

• Cing (ересектерде) – әлсіздік, шаршау, қызыл, қан кету, тістердің жоғалуы, жаралардың баяу емделуі.

Балаларда С витаминінің жетіспеушілігі мыналарға әкелуі мүмкін:

• Өсуді тежеу
• Тітіркену
• Сүйек ауруы және буындар
• Инфекцияларға сезімталдық

С дәрумені дозалануы:

С дәруменінің дозасы әдетте жанама әсерлерді тудырмайды, бірақ келесіге әкелуі мүмкін:

• Іш өту
• Лақсу
• Іштің ауыруы

4-тарау. Балаларға арналған дәрумендер қоспалары: олар қашан қажет?

Ең дұрысы, балалар барлық қажетті дәрумендер мен минералдарды теңдестірілген диетадан алуы керек. Алайда, кейбір жағдайларда витаминді қоспалар пайдалы немесе тіпті қажет болуы мүмкін.

4.1 Витаминді қоспалар қажет болған кезде:

• Шала туған балалар: Ертерек балалардың дәрумендер мен минералдарға қажеттіліктің жоғарылауы, өйткені олардың құрсағында жеткілікті резервтерді жинауға уақыт жоқ.
• Дұрыс тамақтанатын балалар: Азық-түлік өнімдері үшін аллергиясы бар балалар, көптеген өнімдерден бас тартатын балалар (шыңдар-иелері), вегетарианшылар мен вегетарианшылар белгілі дәрумендер мен минералдардың жетіспеушілігін сезінеді.
• Созылмалы аурулары бар балалар: Созылмалы аурулары бар балалар, мысалы, целиак аурулары, Крон ауруы, кисталық фиброз, витаминдер мен минералдардың сіңуінің бұзылуы болуы мүмкін.
• Ерекше есірткі қабылдаған балалар: Кейбір дәрі-дәрмектер дәрумендер мен минералдардың сіңуіне әсер етуі мүмкін.
• Витамин тапшылығы бар балалар: Егер баланың кез-келген дәрумені жетіспесе, дәрігер жетіспеушілікті жасау үшін дәрумендер қосымшасын тағайындай алады.
• Жаңа туған нәресте: Жаңа туған нәрестені қан кетудің алдын алу үшін жиі басқарады. Кейбір жағдайларда дәрігерлер D дәруменіден, әсіресе сүт безі тамақтандыруға және күн сәулесінің жеткіліксіз аймақтарында тұратын балаларға арналған қоспаларды ұсына алады.

4.2 Балаларға қандай дәрумендер қоспаларын ұсынуға болады:

• В дәрумені: Витаминді D қоспалары көбінесе күн сәулесі түсетін аймақтарда емізетін нәрестелер мен балалар үшін жиі ұсынылады.
• В12 дәрумені: В12 дәрумені қоспалары вегетарианшылар мен вегетариандар үшін қажет.
• Темір: Темірдес темір қоспалары темір тапшылығы анемиясы бар балаларға қажет болуы мүмкін.
• Поливитаминдер: Поливитаминдер диетасы шектеулі балалар үшін пайдалы болуы мүмкін.

4.3 Витаминді қоспаларды пайдалану кезінде маңызды ескертулер:

• Дәрігермен кеңесіңіз: Баланың дәрумені қоспаларын бермес бұрын дәрігермен кеңесу керек. Дәрігер бала денсаулығының жағдайын, оның диетасын бағалайды және оның витаминді қоспалар қажет-қажет-жоқтығын анықтайды.
• Ұсынылған дозадан асырмаңыз: Витаминдердің артық дозалануы улы болуы мүмкін, әсіресе майлы-майсыз дәрумендер (A, D, E және K).
• Сапа қоспаларын таңдаңыз: Сапа стандарттарына сәйкес келетін сенімді өндірушілерден дәрумендер қоспаларын таңдаңыз.
• Витаминдік қоспаларды балаларға қол жетімді жерде ұстаңыз: Балалар кездейсоқ дәрумендер қоспаларын жеп, артық дозалауға әкелуі мүмкін.
• Витаминдік қоспаларды теңдестірілген диетаны ауыстыру ретінде пайдаланбаңыз: Витаминдік қоспалар теңдестірілген диетаны алмастырмауы керек. Баланың барлық қажетті дәрумендер мен минералдарды алуан және пайдалы диетадан алғаны маңызды.

5-тарау. Витаминдерді қамтамасыз ету үшін теңгерімді тағамды жоспарлау

Теңгерімді тамақтану арқылы дәрумендер мен минералдардың жеткілікті мөлшері бар баланы ұсыну басымдық болып табылады. Бұған қоректік заттардың кең спектрін қамтамасыз ету үшін түрлі топтардан түрлі өнімдер кіреді.

5.1 Балаларға теңгерімді тамақтанудың негізгі принциптері:

• Өнімдердің әртүрлілігі: Балаға әртүрлі топтардан түрлі өнімдер ұсыныңыз: жемістер, көкөністер, көкөністер, астық, ақуыз өнімдері және сүт өнімдері.
• Жемістер мен көкөністер: Әр түрлі түстердің жемістері мен көкөністерін тұтынуды ынталандыру, өйткені әр түсті әр түрлі дәрумендер мен антиоксиданттардан тұрады.
• Тұтас астық өнімдері: Тазартылған астық өнімдерінің орнына қоңыр күріш, сұлы, бүтін нан сияқты астық өнімдерін таңдаңыз.
• Ақуыз өнімдері: Баланың диетасына, мысалы, ет, құс еті, балық, жұмыртқа, бұршақ және тұқымдар сияқты ақуыз өнімдерін қосыңыз.
• Сүт өнімдері: Майы аз сүт өнімдерін таңдаңыз.
• Өңделген өнімдердің тұтынуын шектеу: Фаст-фуд, тәтті сусындар, тәттілер мен чиптер сияқты өңделген өнімдердің тұтынуын шектеңіз, өйткені олардан көбінесе аз қоректік заттар мен калориялар, қант пен майлар бар.
• Тағамды дұрыс дайындаңыз: Пісірудің кейбір әдістері дәрумендерді жоюы мүмкін. Тағамды бумен пісіруге, пісіруге немесе қуыруға тырысыңыз, оны көп мөлшерде суға қайнатпаңыз.
• Тағамдық белгілерді оқыңыз: Азық-түлік өнімдеріндегі дәрумендер мен минералдардың мазмұнына назар аударыңыз.

5.2 Балаларда сау тамақ әдеттерін енгізуге арналған кеңестер:

• Ерте бастаңыз: Бала баланы ерте жастан бастап әртүрлі өнімдерді ұсынады.
• Мысал болыңыз: Балалар ата-аналарын қарап, оқиды. Егер сіз өзіңіз сау тамақтансаңыз, бала сіздің үлгісіңізге сәйкес келеді.
• Баланы жеуге мәжбүрлемеңіз: Егер баланы аш болмаса, оны жеуге мәжбүрлемеңіз. Бұл азық-түлікке теріс көзқарасқа әкелуі мүмкін.
• Тамақты тартымды етіңіз: Тағамды қызықты формада дайындаңыз және оны жаңа піскен жемістер мен көкөністермен безендіріңіз.
• Баланы пісіру процесіне қойыңыз: Балаңызға сізге тамақ дайындауға көмектесіңіз. Бұл оған пайдалы тамақ туралы көбірек білуге ​​және тамақ өнімдерін қызықты етуге көмектеседі.
• Тамақты сыйақы немесе жаза ретінде пайдаланбаңыз: Бұл тамаққа зиянды емес қарым-қатынасқа әкелуі мүмкін.
• Шыдамды болыңыз: Баланың жаңа өнімдерге үйренуі мүмкін. Бұзылмаңыз және оған әр түрлі өнімдер ұсынылмаңыз.
• Тұрақты қуат режимін орнатыңыз: Күн сайын баланың әдеттегі диетасын ұстаныңыз.
• Тамақтану кезінде экранның алдына жұмсалған уақытты шектеңіз: Бұл баланы тамақ тарапынан алаңдатып, артық тамақтануға әкелуі мүмкін.
• Физикалық белсенділікті ынталандыру: Дене белсенділігі баланың денсаулығы мен саулығы үшін маңызды.

6-тарау: Қорытынды: Дәрумендер – сау туылған баланың негізі

Витаминдер балалардың өсуі, дамуы және денсаулығы үшін өте маңызды. Теңгерімді тамақтану арқылы дәрумендердің жеткілікті мөлшерін қамтамасыз ету басымдық болып табылады. Кейбір жағдайларда дәрумендер қоспалары пайдалы немесе тіпті қажет болуы мүмкін, бірақ оларды дәрігердің ұсынысы бойынша ғана қолдану керек. Дұрыс тамақтану әдеттерін ерте жастан бастап, балалардың сау және бақытты болашаққа қажетті қоректік заттарды алатындығының кілті болып табылады. Педиатрмен және диетологпен үнемі консультациялардың маңыздылығын қайта бағалау мүмкін емес, өйткені олар баланың нақты қажеттіліктері негізінде жеке ұсыныстар бере алады.